Μαύρες Μπάρες: Threnody for the victims of Hirosima part 2. The Score

   Τελικά αυτό το κομμάτι έμελλε να με σημαδέψει πολύ περισσότερο απ’όσο πίστευα. Καμιά φορά κάτι τόσο απαίσιο και φρικτό, κάτι που μας δημιουργεί ανέιπωτο τρόμο, κάτι αβάσταχτο και εφιαλτικό, αντί να μας απωθεί, μας σαγηνεύει, προκαλώντας μας να χαθούμε όλο και περισσότερο στη σκοτεινή του φύση σε μια προσπάθεια να το εκλογικεύσουμε, να το δαμάσουμε ώστε να κατευνάσουμε τελικά τους δαίμονες που μας τυράννησαν…

Οι προσπάθειες μου σήμερα προς ανεύρεση πληκτροφόρας, εύηχης, μαυριδερής ντουλάπας απεδείχθησαν ολοσχερώς μάταιες. Έτσι, μην έχοντας τίποτα άλλο να κάνω στις 2 ώρες που με χώριζαν από το επόμενό μου μάθημα, κατευθύνθηκα προς τη βιβλιοθήκη.  Αφού δανείστηκα το πολυπόθητο cd με το Vespro Della Beata Virgine του Κλαύδιου Μονδεβέρδιου, κομμάτι απείρου κάλλους το οποίο δουλεύουμε στη Καλή Χορωδία του τμήματός μου (φωνητικό σύνολο), είπα να ψαχουλέψω λιγάκι τον ηλεκτρονικό κατάλογο της βιβλιοθήκης.  Μετά από λίγα δευτερόλεπτα αμήχανίας ως προς το τί θα έψαχνα, μία αναλαμπή φώτισε το αδειανό εσωτετικό του κεφαλιού μου. Βρε λες?

Η αναζήτηση για Penderecki έδωσε αρκετά αποτελέσματα μεταξύ των οποίων και ένα για για τον θρήνο, τον αφιερωμένο στα θύματα της Χιροσίμα. Κάνοντας κλικ επάνω του, περιμένοντας με σιγουριά να μου βγάλει τον κωδικό που θα με οδηγούσε σε κάποιο cd με την απόκοσμη μουσική, έμεινα  έκπληκτη όταν ο κωδικός αυτός δεν με παρέπεμψε στη δεξιά πτέρυγα της βιβλιοθήκης, τη γεμάτη κάθε λογής cd και δίσκους, αλλά σε μια σκαλίτσα στα αριστερά, προς τον πάνω όροφο όπου και κάπου, σε κάποιο ράφι βρισκόταν, περιμένοντας -ευτυχώς- σιωπηλά, η παρτιτούρα του έργου!  Δεν το πίστευα πως  θα έβλεπα αυτή τη παρτιτούρα! Πέρα από το ότι ποτέ στη ζωή μου δεν είχα δει παρτιτούρα σύγχρονης μουσικής και δει αλεατορικής,  η μοναδική ακρόαση του θρήνου μου είχε δημιουργήσει τόσες πολλές απορίες ώς προς τη δημιουργία του: πολλά σημεία φάνταζαν σχεδόν αδύνατο να  έχουν γραφτεί σε χαρτί!

Η παρτιτούρα είχε μέγεθος αρκετά μεγαλύτερο από Α3, αντίθετα με τα περισσότερα βιβλία μουσικής που είναι  κατάτι μεγαλύτερα από χαρτί μεγέθους Α4. Το εξώφυλλο κατακόκκινο με ένα μαύρο  μελάνινο λεκέ να ξεκινάει από το πάνω μέρος του χαρτιού, να απλώνεται και να χάνεται κάπου στο μέσο. Ταιριαστό.

Ανοίγοντας στη πρώτη σελίδα, η εικόνα που αντικρύζεις δεν παραπέμπει σε τίποτα στο φρικτό άκουσμα που σε χτυπάει από το πρώτο δευτερόλεπτο. Βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα και κοντραμπάσα χωρίζονται σε δυο ή τρεις ομάδες  το καθένα, με τις βιόλες να μπαίνουν πρώτες παίζοντας σε τρία φόρτε όσο πιο ψηλά μπορούνε, ακολουθούμενες από όλες τις άλλες ομάδες οι οποίες εισάγωνται ακρίβώς με τον ίδιο τρόπο. Στη παρτιτούρα αντί για πεντάγραμα, δεν βλέπεις παρα μια γραμμή για κάθε ομάδα οργάνων πάνω στις οποίες μπαίνουν τα σύμβολα για το πως θα παίξει η κάθε ομάδα. Το σύμβολο της πιο ψηλής νότας, ήταν ένα μαύρο τριγωνάκι στραμένο προς τα πάνω. Ο Penderecki προφανώς δεν ήθελε κάθε μια ομάδα να παίξει μια συγκεκριμένη νότα. Ήθελε τη διαφωνία μεταξή των απειροελάχιστων διαφορών στα ύψη για να δημιουργήσει το εφέ των ουρλιαχτών.  Ρυθμός δεν υπάρχει και η διάρκεια της κάθε φράσης δίνεται από δευτερόλεπτα τα οποία αναγράφοντα στο κάτω μέρος της σελίδας.

Με το που εισαχθούν όλες οι ομάδες, αρχίζει ο πραγματικός ψυχολογικός πόλεμος του κομματιού ο οποίος συνείσταται- απλά- σε βιμπράτο διαφορετικής συχνότητας και ταχύτητας από την κάθε ομάδα. Οι μισές ομάδες κάνουν πάρα πολύ γρήγορα βιμπράτο στη περιοχή τους, ενώ οι άλλες μισες( και εδώ βρίσκεται το κλου της ιστορίας) κάνουν πολύ αργό βιμπράτο ανεβοκατεβάζοντας συχνότητα στο 1/4 του τόνου- έχω την εντύπωση ότι αυτός είναι ο ήχος από σειρήνες που ακούγεται στα πρώτα λεπτά.

Η συνέχεια του κομματιού είναι συναρπαστική. Σύμβολα εισάγονται, αναγκάζοντάς σε να γυρνάς συνέχεια στη πρώτη σελίδα της παρτιτούρας για να διαβάσεις την ερμηνεία τους. Αρπεζ μεταξύ του καβαλάρη και του ξύλου που συγκρατεί τις χορδές, παίξιμο με το δοξάρι(όχι με τις τρίχες, με το ξύλο) πάνω στο ξύλο που συγκρατεί τις χορδές, παίξιμο πάνω στο καβαλάρη, ανοδος ή κάθοδος της συχνότητας κατά 1/4 του τόνου, άνοδος ή κάθοδος της συχνότητας κάτά 3/4 του τόνου, χτύπημα του σώματος του οργάνου με τα δάχτυλα, ακανόνιστο τρέμολο, ακανόνιστες εναλλαγές δοξαριού, πολύ γρήγορο βιμπράτο, πολύ αργό βιμπράτο στο 1/4 του τόνου, νότα στη πιο ψηλή περιοχή του οργάνου, κάθε μια από αυτές τις ενδείξης έχει το δικό τους σύμβολο. Εν τέλει η παρτιτούρα σφίζει από σύμβολα ενώ οι νότες σπανίζουν…

…κάνοντας την εμφάνισή τους συνηθέστερα κάτω από τις μαύρες μπάρες κατά μήκος των πενταγράμων-όπου αυτά εμφανίζονται- ώστε να δώσουν με ακρίβεια το εύρος κάποιου cluster. Η εμφάνηση των μαύρων μπαρών ήταν ίσως το μοναδικό στοιχείο της παρτιτούρας που θα μπορούσε να παραπέμψει στο εφιαλτικό άκουσμα του κομματιού.  Ειρωνικό, μιας και τα clusters αποτελούν το μελωδικότερο στοιχείο του θρήνου- όπως είχε πει ένας από τους δύο καθηγητές του συνόλου ελεύθερου αυτοσχεδιασμού, χάρη στον οποίο άκουσα αυτό το κομμάτι. Ειρωνικό μιας και η μαυρίλα των clusters που εν τέλει όσο εφιαλτικό άκουσμα και αν έχουν, μιας και ο Penderecki έχει βάλει τα όργανα να κάνουν glissando όντας σε cluster(!!!), δεν πιάνει μία μπροστά στη φρίκη της αρχής με την παραπλανητικά άσπρη και σχετικά άδεια παρτιτούρα.  Το κομμάτι τελειώνει με μια τεράστια μαύρη μπάρα να εκτίνεται από τη μία άκρη της σελίδας μέχρι την άλλη,διαρκώντας 30 δευτερόλεπτα, αρχίζοντας από τέσσερα φόρτε για να καταλήξει σε τρία πιάνο…

Το σίγουρο είναι πως τώρα που είδα τη παρτιτούρα, η περιέργεια μου να ακούσω το κομμάτι μαζί με τις «νότες» θα υπερνικήσει μια ώρα αρχύτερα τους ενδοιασμούς μου και το φόβο μου.  Εν τέλει με βλέπω να κάνω σε κάνα δυο χρονάκια ανάλυση του έργου, να καταλήγω να το ακούω άνετα δεκαπέντε χιλιάδες φορές τη μέρα, να γίνομαι κολλητό φιλαράκι με τον Penderecki και να είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος. 🙂

Πάρτε και ένα δειγματάκι του score που βρήκα στο ίντερνετ. Clusterάκι πάνω πάνω για τα βιολιά με ένα ωραίο crescendo, υπόλοιπα βιολιά και βιόλες να κάνουν τα δικά τους, και βιολοντσέλα και κοντραμπάσα να έχουν αυτό το συμβολάκι που μοιάζει με ομπρελίτσα που σημαίνει παίξιμο πάνω στον καβαλάρη…

βλέπετε τη μπαρίτσα πάνω πάνω?

Read Full Post »

Threnody for the victims of Hirosima.

Το πρώτο πράμα που πρέπει να ξεκαθαρίσω για το συγκεκριμένο ποστίο είναι πως κανένας αριθμός λέξεων, κανένας αριθμός πετυχημένων, συναισθηματικά φορτισμένων ποιητικών εκφράσεων, τίποτα απολύτως τίποτα δεν μπορεί να περιγράψει το κομμάτι το οποίο μου χάρισε(?), μόλις λίγες ώρες πριν μία από τις πιο έντονες μουσικές εμπειρίες που έχω βιώσει ποτέ μου. Οπότε, όποιος εδεήσει να διαβάσει αυτό το ποστίο, καλό θα ήταν να δει και το παρακάτω βιντεάκι το οποίο παρόλο που στερείται- προφανώς επίτηδες- εικόνας, παρόλο που φτάνει σε διάρκεια μόλις τα δέκα λεπτά,  απαιτεί γερά νεύρα από τους υποψήφιους ακροατές  προς  περάτωση μιας, από την αρχή μέχρι το τελευταίο δευτερόλεπτο, ακρόασης.  Η πορεία καθώς και οι προθέσεις του συγκεκριμένου κομματιού γίνονται ξεκάθαρες από το πρώτο κι΄όλας δευτερόλεπτο…

Το εν λόγω κομμάτι γράφτηκε το 1960 από έναν Πολωνό συνθέτη εν ονόματι Krzysztof Penderecki. Οι προθέσεις του αρχικά ήταν να συνθέσει ένα κομμάτι απ’όσο καταλαβαίνω, ανάλογο με αφηρημένη τέχνη- abstract, το οποίο επίσης θα έφερε το ελαφρώς οτινανιστικό όνομα 8’37» ή 8’26», αναφορικά στο κομμάτι για πιάνο 4΄33″ του John Cage (4 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα σιωπής με τον πιανίστα απλά να κάθεται στο πιάνο αφήνοντας όλους τους υπόλοιπους ήχους μιας γεμάτης αίθουσας μουσικής να φτιάξουν τη «μουσική» ενώ η μουσική σιωπά). Φυσικά, το κομμάτι του Penderecki μόνο σιωπή δεν περιείχε μιας και γράφτηκε για ορχήστρα 52 εγχόρδων(καμία σχέση με τις παραλαγές για συμφωνική ορχήστρα πάνω στο 4:33 του Cage 😛 ). Και όχι μόνο αυτό, αλλά ο Penderecki δίνει ρέστα πειραματισμού μιας και βάζει τα έγχορδα (βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα, κοντραμπάσα), να παράγουν ήχο κυριολεκτικά με όποιο τρόπο είναι δυνατό, βάζοντας τους μουσικούς να παίζουν κάτω από τον καβαλάρη (στο κάτω κάτω μέρος των εγχόρδων λίγο πριν τελειώσουν οι χορδές), μέχρι να χτυπούν τα όργανα με τα δάχτυλά τους. 

Πειραματίζεται επίσης με την ικανότητα των εγχόρδων να παίζουν ασυγκέραστα, μιας και οι χορδές τους δεν είναι χωρισμένες με τάστα όπως της κιθάρας, οπότε μπορούν να παίξουν οποιαδήποτε συχνότητα μεταξύ δύο νοτών. Έτσι, ενώ στη «κανονική» μουσική οι νότες χωρίζονται μεταξύ τους με τόνους και ημιτόνια, με τον τόνο να περιέχει δύο ημιτόνια, όχι τυχαία, μιας και απόσταση μικρότερη του ημιτονίο γίνεται δύσκολα αντιληπτη από το ανθρώπινο αυτί ( δηλαδή, αν έχω ένα ντο και ένα ρε, το μέσο της απόστασής τους ηχιτικά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό και το οποίο μπορώ να το ταυτοποιήσω, ενώ μια νότα η οποία βρίσκεται στο μισό του μισού της απόστασης  μεταξύ του  ντο και του ρε, θα το εκλάβω για παράδειγμα ως ένα «ψηλό» ντο, και όχι ως μια άλλη τελείως διαφορετική νότα), ο Penderecki χρησιμοποιεί αποστάσεις μικρότερες από αυτές του ημιτονίου ούτως ώστε να δημιόυργήσει ένα απίστευτα διάφωνo ηχιτικά νέφος, πολύ πιο διάφωνο απ’οτι αν ακούγαμε ταυτόχρονα δυο νότες που να απέχουν μεταξύ τους ημιτόνιο (σκεφτείτε ένα «φαλτσο» και  πολλαπλασιάστε το επί 10).

Τέλος, το κομμάτι του Penderecki  είναι ελεγχόμενα αλεατορικό. Όχι δε μιλάω κινέζικα. Alea στα λατινικά είναι το ζάρι. Ουσιαστικά αυτό σημαίνει, πως αντί ο συνθέτης να ορίσει συγκεκριμένες νότες και διάρκειες για τους μουσικούς, έχοντας τελείως διαφορετικό σκοπό στο κεφάλι του, τους λέει για παράδειγμα, «εσεις στο συγκεκριμένο σημείο θα παίξετε για 3 δευτερόλεπτα, όσο δυνατά θέλετε, στη τάδε τονική περιοχή του οργάνου σας πολύ γρήγορες νότες».  Αυτό εμπεριέχει το παράγοντα της τύχης, όπως ακριβώς και τα ζάρια. Και ακριβώς επείδή  υπάρχει μια κάποια καθοδήγηση προς τους μουσικούς, αυτός ο αλεατορισμός ονομάζεται ελεγχόμενος.

Το θέμα με αυτό το κομμάτι, ήταν πως ούτε ο ίδιος ο Penderecki δεν είχε ιδέα τί ακριβώς είχε γράψει μέχρι που το ..άκουσε. Ο τύπος δεν είχε ιδέα για το μέγεθος της συναισθηματικής απόκρισης που μπορούσε να προκαλέσει το δημιούργημά του. Και έτσι αποφάσισε εκ των υστέρων, να μην το ονομάσει 8’37» ή κάτι τέτοιο, αλλά να το ονομάσει «Threnody for the victims of Hirosima», θρηνωδία για τα θύματα της Χιροσίμα…

Το κομμάτι δεν είναι θρήνος για τα θύματα της Χιροσίμα. Το κομμάτι *είναι* τα θύματα της Χιροσίμα. Είναι η βόμβα. Είναι τα ουρλιαχτά των χιλιάδων ανθρώπων που χάθηκαν μέσα σε δευτερόλεπτα. Είναι η φρίκη, και ο εφιάλτης και ο θάνατος.  Πραγματικά, δεν έχω ξανακούσει τέτοια μουσική στη ζωή μου. Όσο μπορείς να πεις αυτό το κομμάτι μουσική.. Είναι πέρα από τη κατανόησή μου πως ένα τόσο τρομέρο γεγονός όπως  η Χιροσίμα χώρεσε, σχεδόν με άνεση, μέσα σε νότες..

Η συνέχεια δική σας..

Read Full Post »